Wyzwoleni w Czechosłowacji – Wspólna granica, wspólne historie
Proponujemy Państwu krótki film wideo, w którym Halina Elczewska, Judit Révész, Antoni Adamowicz i Pynches Narwa opowiadają o zakończeniu wojny i o swoim wyzwoleniu. Są to świadkowie tamtych czasów narodowości polskiej i węgierskiej, łączy ich jednak to, że wolność zastała ich wszystkich na terytorium czeskim.
Wspólna granica, wspólne historie
Fragmenty wspomnień Haliny Elczewskiej, Judit Révész, Antoniego Adamowicza i Pynchesa Narwy pochodzą z archiwum historii wizualnej USC SF. Film powstał w ramach projektu „Wspólna granica, wspólne historie“ i jest wynikiem współpracy między stowarzyszeniem PANT i USC SF. Celem całego projektu jest odnalezienie wśród czeskich, polskich, słowackich i węgierskich wspomnień takich historii, których treść wykracza poza granice państw. Poszczególne wspomnienia przygotowano także w pozostałych wersjach językowych w celu ich udostępnienia jak najszerszej opinii publicznej. Uważamy, że po obejrzeniu tych wspomnień fundamenty powszechnie podzielanych i krążących uprzedzeń i stereotypów stracą na sile, że wspomnienia te spowodują większą tolerancję i wychowywać będą na rzecz odpowiedzialnej postawy obywatelskiej.
Końcowe walki podczas wyzwalania Czechosłowacji
Kapitulacja Berlina i perspektywa szybkiego zakończenia wojny spowodowała ataki mieszkańców wielu czeskich miast na niemieckie załogi. Największe powstanie wybuchło 5 maja w Pradze. Powstańcom udało się zająć duży obszar stolicy, Niemcy jednak szybko przeszli do kontrataku. Ofensywę radziecką musiano przyspieszyć, więc 1 Front Ukraiński przystąpił do ataku już 6 maja. Rano, w trakcie walk zwiadowczych ustalono, że Niemcy ustępują pola w wielu miejscach i wycofują się na zachód. W zaistniałej sytuacji dowództwo podjęło decyzję o przyspieszeniu operacji i po południu rozpoczęto przygotowania artyleryjskie. Następnie do ataku przystąpiły 3 Armia Gwardyjska, 13 Armia Gwardyjska, 3 Gwardyjska Armia Pancerna, 4 Gwardyjska Armia Pancerna, 4 Gwardyjski Korpus Pancerny, 25 Gwardyjski Korpus Pancerny, zaś wieczorem dołączyła do nich także 5 Armia Gwardyjska. Tego samego dnia poddała się także niemiecka załoga oblężonego Wrocławia. Do następnego wieczoru 4 Gwardyjska Armia Pancerna i 13 Gwardyjska Armia przemieściły się o 45 km zdobywając Miśnię, natomiast 3 Gwardyjska Armia Pancerna i 5 Armia Gwardyjska rozpoczęły atak na Drezno. 7 maja sytuacja praskich powstańców zaczęła być krytyczna, Niemcy ponownie zajęli centrum miasta i rozpoczęli represje wobec jego mieszkańców. Zmusiło to wojska 1 Frontu Ukraińskiego do przejścia do ataku jeszcze przed osiągnięciem pełnej gotowości bojowej. Z terytorium Węgier wyruszyła 7 Armia Gwardyjska przełamując front w pasie o długości 25 km i szerokości 12 km. W wyłom skierowano 6 Gwardyjską Armię Pancerną. Z obszaru na północy Wiednia do ataku ruszyły także 9 Armia Gwardyjska i 46 Armia. Do wieczoru radzieckie czołgi pokonały 50 km wyzwalając Jaroměřice i Igławę. Armię Radziecką dzieliło jeszcze od Pragi wiele kilometrów, powstańców uratowali jednak inni Rosjanie. Po ich stronie stanęli bowiem żołnierze Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej, co zdecydowanie wpłynęło na układ sił. Rosyjska Armia Wyzwoleńcza ROA (Russkaja Oswoboditielnaja Armia) składała się z rosyjskich jeńców wojennych pod dowództwem generała Andrieja Andriejewicza Własowa. Do dzisiaj jednostkom tym często zarzucane są niesłusznie zbrodnie wojenne popełnione przez Rosyjską Narodową Armię Wyzwoleńczą RONA (Russkaja Oswoboditielnaja Narodnaja Armia), zaś obie formacje są często mylone. Na pomoc powstańcom wyruszyć zamierzał z 3 Armią Amerykańską także generał George Patton, jednak sowieci kategorycznie odrzucili jego propozycję. 8 maja zdobyto Drezno, wieczorem prawe skrzydło 1 Frontu Ukraińskiego weszło 40 km w głąb czeskiego terytorium, zaś czołowym jednostkom pancernym pozostało do Pragi jeszcze 70– 80 km. W tym czasie walczący w Pradze Niemcy zawarli przymierze z powstańcami i zaczęli wycofywać się na zachód zamierzając złożyć broń po drugiej stronie linii demarkacyjnej i przejść do niewoli amerykańskiej. Rankiem 9 maja do wyzwolonego już miasta dotarły pierwsze jednostki pancerne Armii Czerwonej. Ich nadejście z wielu kierunków uniemożliwiło głównym siłom Grupy Armii „Środek“ odwrót na zachód, ponieważ nadal znajdowały się one na wschód od Pragi. Większość osaczonych w ten sposób wojsk poddała się do 10 – 11 maja. Sowieci wzięli do niewoli ok. 860 000 żołnierzy, zdobyli 9 500 armat i moździerzy, 1 800 czołgów i dział samobieżnych oraz 1 100 samolotów. Posuwające się na zachód jednostki Armii Czerwonej dotarły 11 maja do linii demarkacyjnej mniej więcej na prostej łączącej miasta Chemnitz – Karlowe Wary – Pilzno – Czeskie Budziejowice i nawiązały bezpośredni kontakt z armią amerykańską.
czas: 3:22
język: czeski, polski, węgierski
napisy: polskie
Halina Elczewska
Urodziła się 11.11.1919 r. w Łodzi, w rodzinie Franciszki i Maurycego Goldblum. Ukończyła studia wyższe i podjęła pracę w polsko-angielskiej spółce handlowej Okupacja Łodzi przez nazistów zakończyła się założeniem getta, więc pod koniec 1939 r. rodzina musiała opuścić mieszkanie i przenieść się tam. Halina pracowała w getcie w Urzędzie Pracy. W 1942 r. wyszła za mąż za Pinkusa Inzelsztajna. Podczas likwidacji getta 24 sierpnia 1944 r. została deportowana wraz z rodziną do nazistowskiego obozu zagłady w Oświęcimiu. Tam zginęli jej rodzice, mąż i młodsza siostra, Inka. Przeżyła tylko Halina i jej szwagierka. 6 października 1944 r. przewieziono ją z Oświęcimia do obozu Gross-Rosen, a następnie do obozu w Halbstadt, gdzie przebywała aż do wyzwolenia 9 maja 1945 r. Po 10 dniach przeniosła się do najbliższego polskiego miasta, Mieroszowa pod Wałbrzychem na Dolnym Śląsku, i pracowała tam na stanowisku wiceburmistrza. W 1946 r. przeprowadziła się do Wrocławia i wyszła za mąż za Macieja Elczewskiego. Następnie przeniosła się do Warszawy. Zaczęła pracować w polskiej telewizji w programach popularno-naukowych aż do roku 1968, kiedy w Polsce miała miejsce kampania antysemicka. Zmarła w 2013 r. Wywiad z nią nakręcono w języku polskim.
Judit Révész
Urodziła się 10 stycznia 1921 r. w rodzinie Etelki i Moro Mendel w Klużu (Rumunia). Wyszła za mąż za Joszefa Révésza. Rodzina musiała przenieść się do getta w Klużu, skąd przewieziono ją do Oświęcimia. Przeżyła marsz śmierci, podczas którego została wyzwolona przez Armię Radziecką w mieście Bruntál. Wywiad nakręcono w języku węgierskim.
Antoni Adamowicz
Urodził się 22 sierpnia 1914 r. w rodzinie Mojżesza Furganga w Krakowie, który należał wówczas do Austro-Węgier. Zaciągnął się do polskiej armii i uczestniczył w obronie Polski. Znalazł się w okupowanym przez sowietów Lwowie. Po napaści na ZSSR zmuszony został do przeniesienia się do lwowskiego getta, a następnie Niemcy internowali go w Janowskim obozie koncentracyjnym (Lemberg-Janowska) we Lwowie. Stamtąd udało mu się uciec. Ukrywał się w Krakowie i Warszawie. W końcu został aresztowany i wysłany do Oświęcimia. Przeżył marsz śmierci. Wyzwolenie zastało go w Litoměřicach. Wywiad nakręcono w języku polskim.
Pynches Narwa
Urodził się 7 października 1927 r. w polskim Gostyninie. Jego rodzicami byli Zinga i Abram Hersch Narwa. Po zajęciu Polski przez Niemcy rodzina musiała przenieść się do getta w Gostyninie. Uciekł następnie do getta w Płońsku. Po likwidacji tego getta zostali przewiezieni do obozu Auschwitz II-Birkenau. W trakcie wojny przebywał w następujących obozach koncentracyjnych: Jawischowitz, Buchenwald, Crawinkel i Ohrdruf. Przeżył marsz śmierci i został wyzwolony w Chomutovie. Wywiad nakręcono w języku polskim
Wywiad pochodzi z archiwum USC Shoah Foundation Institute, które jest największym na świecie multimedialnym archiwum wspomnień świadków holocaustu. Fundacja Survivors of the Shoah Visual History Foundation powstała w 1994 r. Jej celem jest przeprowadzanie wywiadów z osobami ocalałymi z holocaustu – swoimi wspomnieniami podzielili się przed kamerami nie tylko Żydzi czy Romowie, którzy przeżyli holocaust, ale także wyzwoliciele, więźniowie obozów koncentracyjnych innych narodowości, ratownicy i uczestnicy procesów zbrodniarzy wojennych. Na przestrzeni kilku lat fundacja zgromadziła w 56 krajach świata niemal 52 tysiące wywiadów filmowych w 32 językach. Obecnie jest to największe archiwum tego rodzaju na świecie. Więcej informacji na temat USC Shoah Foundation znajdą Państwo na stronie www.dornsife.usc.edu/vhi (w języku angielskim) lub http://sfi.usc.edu/international/polish (w języku polskim).
Artykuły powiązane z tematem
Materiały zawarte w tym portalu są przeznaczone wyłącznie jako materiały dydaktyczne.