Wspólna granica, wspólne historie
Fragment wspomnień Henry Heitlingera pochodzi z archiwum historii wizualnej USC SF. Film powstał w ramach projektu „Wspólna granica, wspólne historie“ i jest wynikiem współpracy między stowarzyszeniem PANT i USC SF. Celem całego projektu jest odnalezienie wśród czeskich, polskich, słowackich i węgierskich wspomnień takich historii, których treść wykracza poza granice państw. Poszczególne wspomnienia przygotowano także w pozostałych wersjach językowych w celu ich udostępnienia jak najszerszej opinii publicznej. Uważamy, że po obejrzeniu tych wspomnień fundamenty powszechnie podzielanych i krążących uprzedzeń i stereotypów stracą na sile, że wspomnienia te spowodują większą tolerancję i wychowywać będą na rzecz odpowiedzialnej postawy obywatelskiej.



czas: 2:50
język: angielski
napisy: polskie

Ziemia cieszyńska czy Zaolzie?
Szczegóły przebiegu aneksji ziemi cieszyńskiej miały zostać następnie uzgodnione podczas rozmów z przedstawicielami polskiej armii. Sztab generalny upoważnił do tych negocjacji Františka Hrabčíka i Vladimíra Šincla, podpułkownika sztabu generalnego. Pierwsze rozmowy obu stron odbyły się już 1 października, na moście na rzece Olzie między Czeskim Cieszynem i Cieszynem. Tutaj uzgodniono, że zajmowanie Czeskiego Cieszyna rozpocznie się następnego dnia od godziny 14:00. Generał Hrabčík uzgodnił także warunki ewakuacji czechosłowackich jednostek wojskowych i ich przejazd przez miasto. Poglądy na temat tempa zajmowania objętego roszczeniami terytorium były odmienne. Strona polska postulowała przyłączenie reszty obu powiatów w ciągu dwóch dni, natomiast generał Hrabčík domagał się przestrzegania procedury określonej w polskiej nocie. Nota ta przewidywała przekazanie tych obszarów w ciągu 10 dni. Pogląd ten przeważył i w efekcie uzgodniono zajęcie na wspomnianych sześciu odcinkach w okresie od 4 do 11 października. Nie przeprowadzono plebiscytu, o którym była mowa w polskiej nocie, aczkolwiek liczni czescy przedstawiciele ziemi ostrawskiej i cieszyńskiej wielokrotnie domagali się jego przeprowadzenia tuż po podpisaniu układu monachijskiego.

Przed porozumieniem miała miejsce fala starć jednostek czechosłowackich z polskimi bojówkarzami, których ataki nasiliły się w pierwszych dniach października. W tym okresie przede wszystkim ponawiano ataki na oddziały Straży Obrony Państwa SOS w okolicy Frysztatu. Na przykład w nocy z 1 na 2 października funkcjonariusze pełniących tutaj służbę oddziałów musieli odpierać ataki strony polskiej w okolicy miejscowości Ráj. Sytuacja nie uspokoiła się nawet po zawarciu porozumienia między przedstawicielami strony czeskiej i polskiej. Kolejny incydent miał tutaj miejsce w nocy z 3 na 4 października, kiedy w poszczególnych dzielnicach Frysztatu i w jego bliskiej okolicy zabrzmiały „strzały na żywo“. Zgodnie z meldunkiem dowódcy III kompanii SOS, była to kontynuacja „celowego niepokojenia ludności oraz jednostek wojskowych i patroli bezpieczeństwa przez nieodpowiedzialne, nieznane indywidua, wyposażone w wystarczającą ilość broni i amunicji“. Strzały zagrażały patrolom strzegącym urzędu powiatowego i sądu. Patrole nie mogły w zasadzie interweniować przeciwko napastnikom na skutek ścisłego zakazu używania broni palnej. Oficer dowodzący osobiście kontrolował broń i amunicję patrolujących żołnierzy i w ten sposób mógł potwierdzić, że „nie brakowało ani jednego naboju“.

Henry Heitlinger
Henry Heitlinger urodził się 21 lutego 1921 r. w Trzyńcu. Jego rodzicami byli Josef Heitlinger i Regina z domu Huppertová. Do szkoły powszechnej uczęszczał w Karwinie. Do Cieszyna dojeżdżał pociągiem do szkoły średniej. Jego ojca zatrzymano podczas pierwszej wojny światowej w Rosji i z obozu jenieckiego udało mu się zbiec na czółnie do rodzimej Polski. Urodził się w Żywcu, był kupcem, zajmował się sklepem odzieżowym. Wiele podróżował i bardzo angażował się we wspólnocie żydowskiej. Matka urodziła się w Ostrawie, w rodzinie rzeźnika. Matka troszczyła się o dom i pomagała w sklepie. W latach trzydziestych sytuacja Żydów zaczęła się pogarszać, nie tylko ze względu na wzmagające się przejawy nazizmu. Po raz pierwszy sytuacja poważnie się pogorszyła w trakcie polskiego zaboru czeskiej ziemi cieszyńskiej na początku października 1938 r., tuż po konferencji monachijskiej. Ponieważ przejawy antysemityzmu stały się nie do zniesienia, ojciec wyjechał do Palestyny, by urządzić sklep, a matka z bratem wyruszyli do Warszawy, do znajomych rodziny. Henry Heitlinger próbował przenieść się do Krakowa, tam jednak znalazł się w szpitalu na skutek zakażenia jelit. Tutaj zastała go wojna. Wreszcie, zrządzeniem losu, dotarł do Lwowa i chciał przekroczyć granicę rumuńską. Przypadkiem spotkał znajomego lekarza z Czeskiego Cieszyna, który powiedział mu, że jego matka żyje i mieszka w Kownie. Wyruszył więc do Kowna. Po wielu opresjach udało mu się odnaleźć matkę i brata. Udało im się załatwić wizy tranzytowe przez Moskwę i Odessę do Palestyny, gdzie w końcu dotarli. Do 1941 r. Henry pracował jako recepcjonista w hotelu King David w Jerozolimie. W okresie, kiedy wojska Rommela zagrażały północnej Afryce wstąpił do armii angielskiej. Po wojnie studiował w Szwajcarii. W latach pięćdziesiątych przeprowadził się z żoną do RPA, choć jego rodzice wyjechali już z Palestyny i zamieszkali w Australii. W 1961 r. przeprowadził się do Anglii. Rozmowę nagrano 17 maja 1998 r., w  Cheltenham w Anglii, w języku angielskim.

Wywiad pochodzi z archiwum USC Shoah Foundation Institute, które jest największym na świecie multimedialnym archiwum wspomnień świadków holocaustu. Fundacja Survivors of the Shoah Visual History Foundation powstała w 1994 r. Jej celem jest przeprowadzanie wywiadów z osobami ocalałymi z  holocaustu – swoimi wspomnieniami podzielili się przed kamerami nie tylko Żydzi czy Romowie, którzy przeżyli holocaust, ale także wyzwoliciele, więźniowie obozów koncentracyjnych innych narodowości, ratownicy i uczestnicy procesów zbrodniarzy wojennych. Na przestrzeni kilku lat fundacja zgromadziła w 56 krajach świata niemal 52 tysiące wywiadów filmowych w 32 językach. Obecnie jest to największe archiwum tego rodzaju na świecie. Więcej informacji na temat USC Shoah Foundation znajdą Państwo na stronie www.dornsife.usc.edu/vhi (w języku angielskim) lub http://sfi.usc.edu/international/polish (w języku polskim).